De Hanze

Aan het eind van de middeleeuwen verdween langzaam maar zeker de macht van de adel ten gunste van de opkomende burgerij. De rol van de steden werd steeds belangrijker. Met de verspreiding van de boekdrukkunst en de toename van de internationale handel, ging de levensstandaard in de steden omhoog. Dit veroorzaakte een vraag naar luxe producten over heel de bekende wereld.

Er was in die tijd al veel handel in vis vanuit de Baltische staten met Duitsland, Nederland, Vlaanderen en Frankrijk. Op de terugreis namen de schippers zout mee om de vis na het vangen te kunnen zouten. Ook was er een levendige handel in graan, bont en bijenwas uit Rusland. Minder bekend is dat er ook stenen werden aangevoerd op deze manier. Deze dienden bijvoorbeeld voor de bouw van de St. Jan in Den Bosch. 

Met de groei van de Baltische handel, kwam er meer en meer behoefte aan goede en veilige infrastructuur. In 1159 werd speciaal hiervoor de Duitse stad Lübeck aan de Oostzee gesticht door de Saksische hertog Heinrich der Löwe. Deze datum wordt beschouwd als het begin van de Hanze.

Kaart van de Hanze

Wat was dat nou eigenlijk de Hanze? In essentie was de Hanze of Hanza een samenwerkingsverband tussen Noordduitse handelaren met handel die sterk gericht is op het gebied rond de Oostzee en Rusland. Deze ontwikkelde zich tot een machtige stedenbond. De belangrijkste doelen waren het beschermen van de aangesloten kooplieden en het uitbreiden van de handel. 

Historisch en organisatorisch wordt het bestaan van de Hanze in twee periodes verdeeld: 

• Van 1161 tot 1299 was de Hanze vooral een verbond van handelaren die gesteund werden door de stad van waaruit de handel gedreven werd, de zogenaamde Gotlandvaarders of de Hanze der kooplieden.
  
• Van 1356 tot haar einde in de 17e eeuw was de Hanze een verbond van handelssteden, de Stedenhanze. Bij deze Stedenhanze was de Hanzedag het hoogste bestuurlijke orgaan. Lübeck speelde hierin een cruciale rol. 

De Dertigjarige Oorlog (1618 - 1648) luidde het einde in van de Hanze. Eigenlijk speelde hier een bizarre samenloop van omstandigheden. De Dertigjarige Oorlog was in feite de strijd tussen de katholieken (lees Spanje en Oostenrijk) tegen de protestanten en speelde zich af in heel Europa. Het ging hierbij dus niet om politieke macht, maar om geloof. Zowel Denemarken, Zweden, Polen als Duitsland raakten betrokken bij deze oorlog. Daarbij ontstond een enorme paradox: daar waar landen elkaar op nationaal niveau in de haren vlogen, werkten bepaalde steden in diezelfde landen nauw samen. De tegengestelde belangen van de landen bleken uiteindelijk sterker dan de gemeenschappelijke belangen van de handelaren en de poging van de Hanze om als stedenverbond neutraal te blijven in de strijd, mislukte jammerlijk. In 1630 werd op een Hanzedag aan Lübeck, Bremen en Hamburg gevraagd om de belangen voor het gehele verbond te behartigen. Deze onmogelijke opgave betekende in feite het einde van de Hanze. 

Na het einde van de Dertigjarige Oorlog in 1648 met de Vrede van Westfalen heeft Lübeck nog een aantal pogingen ondernomen om de Hanze nieuw leven in te blazen. Tevergeefs. De laatste Hanzedag vond plaats in 1669 en daar kwamen slechts de afgevaardigden van zes steden bij elkaar. De lucratieve handel werd overgenomen door concurrenten waaronder de Hollanders. Met hun grotere schepen konden zij lagere vervoerskosten bieden en wonnen daarmee de strijd tegen de conservatievere schepen die de Hanzekooplieden nog gebruiken. Met de winst die de Hollanders in deze tijd maakten, werd de de basis voor de Gouden Eeuw in de 17e eeuw gelegd. Maar dat is weer een heel ander verhaal.